De Covid-19-vaccinatie is niet verplicht. Daaruit vloeit voort dat niemand verplicht kan worden aan te tonen dat hij of zij gevaccineerd is. Daaruit vloeit voort dat er geen vaccinatiepaspoort kan komen. Voor juristen en andere experten is dit een duidelijke zaak. Vlaams minister van Volksgezondheid Wouter Beke liet in Het Journaal verstaan dat er nog een debat over nodig is. Fout, Beke, dit gaat over fundamentele mensenrechten.
Donderdagavond 3 december 2020, in Het Journaal op VRT eindigt het interview met Wouter Beke aldus:
Decoutere: “Is dat wettelijk? Kan een festivalorganisator zeggen: u bent niet gevaccineerd, u kan niet binnen. Of is daar wetgeving voor nodig?”
Beke: “Dat is nog een andere vraag, natuurlijk. Kan het ene als een voorwaarde voor andere zaken worden beschouwd? Dat zullen we in de komende maanden moeten bekijken. Dat is huiswerk dat nog moet gebeuren. Maar alleszins zal men zelf ook wel kunnen kijken via [de online registratiedatabank Vaccinet] of men effectief geregistreerd is wanneer men gevaccineerd is.”
Dit had het antwoord van de minister van Volksgezondheid kunnen en moeten zijn:
“Neen, die festivalorganisator mag dat niet vragen of opleggen. Net zoals werkgevers, winkeliers, horeca, scholen, vliegmaatschappijen, verzekeringen of wie dan ook. Of u gevaccineerd bent of niet, is van groot belang voor de volksgezondheid, en volksgezondheid is een collectief recht. Maar of u gevaccineerd bent of niet, valt ook onder een persoonlijk recht, dat van de bescherming van uw medisch dossier en uw persoonsgegevens. Vergeet ook niet dat de vaccinatie niet verplicht is en dat niemand door een vaccinatiebewijs te eisen, op u druk kan uitoefenen. Dat zou onwettelijke discriminatie zijn.”
Technisch zou het geen wezenlijk probleem zijn vaccinatiebewijzen uit te delen. Vlaanderen heeft de vaccinatieregistratie ondergebracht in de Vaccinet-databank. Het is best doenbaar om die open te stellen zodat festivals, werkgevers, winkeliers, horeca, scholen, vliegmaatschappijen, verzekeringen of wie dan ook kunnen nagaan of ik mij heb laten vaccineren tegen Covid-19. Of iedereen een persoonlijk attest te laten afprinten of downloaden in een app op de telefoon.
Het is evenwel niet omdat iets technisch mogelijk en haalbaar is, dat het goed en rechtvaardig is.
Wouter Beke heeft in Het Journaal twijfel gezaaid. Erger, eigenlijk, hij heeft laten uitschijnen dat er een debat over moet worden gevoerd en dat de regering(en) daarover nog een beslissing moeten nemen. Dat is niet zo. Er zijn wetten die dat regelen.
Nu zullen er veel mensen het intuïtief logisch vinden dat zij wel mogen weten of hun buur of collega of klant gevaccineerd is. En veel mensen zullen vinden dat tegenover de inspanning van de vaccinatie ook wel een persoonlijke snellere uitweg uit de beperkte bewegingsruimte mag staan. Festivals, werkgevers, winkeliers, horeca, scholen, vliegmaatschappijen, verzekeringen en vele anderen zullen het op het eerste gezicht logisch vinden dat zij hun instellingen en handel stilaan op gang kunnen trekken met gezonde mensen. Er komt trouwens nu al komt er een kleine business op gang van apps, zoals Resengo https://www.retaildetail.be/nl/news/algemeen/nieuwe-tracerings-app-maakt-veilig-heropenen-retail-en-horeca-mogelijk, die bijv. horecazaken meer zicht op de coronagegevens van bezoekers wil geven.
Er kan geen misverstand zijn. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG of GDPR) van de Europese Unie laten er geen twijfel over bestaan: zij erkennen het respect voor en de bescherming van persoonlijke gegevens over gezondheidstoestand, dna, biometrische of andere kenmerken. Vaccinatie valt daaronder.
De bescherming is wat juristen een gekwalificeerd recht noemen, wat wil zeggen dat overheden er onder specifieke voorwaarden van de algemene regel kunnen afwijken, met name voor een algemeen belang als volksgezondheid. Daar komen dan de nodige toetsen met wettelijkheid en proportionaliteit bij kijken, en ook een gelegitimeerd belang zoals economisch welzijn. En ook, niet onbelangrijk: afwijkingen moeten de kleinst mogelijke haalbare impact hebben op de persoonsrechten. Er is al heel wat rechtsspraak die verduidelijking heeft gegeven. En vooral de GDPR wijst aan welke voorwaarden moeten ingebouwd zijn in het ontwerp van apps en online toepassingen – voorwaarden waaraan de Corona Alert app van de overheid bijv. aan voldoet.
In het geval van een vaccinatie-attest is een eerste belangrijke opmerking alvast dat bekendmaking, zeker in het begin van de vaccinatieperiode, impact heeft op een enorm aantal mensen: in de eerste maanden zal bijna niemand gevaccineerd en bijna iedereen nog niet oké zijn. Als de verhoopte 70% vaccinatie bereikt wordt, zou nog altijd een zeer aanzienlijk deel van de bevolking nog niet oké zijn. 30% mensen met minder rechten is nog heel ver van de kleinst mogelijke impact op de persoonsrechten.
Een tweede vaststelling: de vaccinatie is vrijwillig. En dat lijkt mij verstandig. We hebben gezien hoe de motivatie om zich aan verplichtingen te houden in deze pandemie zeer wisselend kan zijn. Meer weerstand oproepen lijkt niet wijs. Uit wettelijke vrijwilligheid volgt dat wettelijk niemand druk mag uitoefenen. Een voorbeeld daarvan is de vrijwilligheid bij de Corona Alert-app, waar een werkgever bijv. de installatie van de app niet mag eisen. Gevolg: vaccinatiepaspoort is geen goed idee.
Verder houdt een snelle en brede invoering van een technisch veiligheidsrisico in. Datadiefstal en fraude kan zeer verleidelijk zijn wanneer er persoonlijke voordelen aan verbonden lijken.
Ten slotte komen we op het belangrijke vlak van de beperking van de persoonlijke vrijheid.
Er wordt vaak verwezen naar China, en nee, er zijn bij ons weinig voorstanders van het systeem van sociale score die voor elke persoon uitmaakt in welke mate het maatschappelijke leven open staat of gaat bij gedrag dat de overheid als goed normeert. Maar ook elders zijn er gevallen van naming and shaming. In Zuid-Korea worden mensen door familie, buren, werkgevers en andere actief buitengesloten en gestigmatiseerd als neveneffect van de technologische maatregelen van de overheid via de smartphone. In Estland, binnen de EU, zijn controversiële QR-codes van toepassing om toegang te krijgen tot werk, horeca en andere. En minstens in Italië, het VK, de VS en Chili is de invoering van een Covid-paspoort al overwogen.
Medisch gezien kan het een hele tijd duren vooraleer vaccinaties de samenleving immuun hebben gemaakt (afgezien nog van de vele resterende onzekerheden over de duur van de immuniteit en de effectiviteit van de verschillende vaccins). Overigens is er een prioritering in de vaccinatie en hebben individuele personen dus slechts een beperkte invloed op het tijdstip dat ze een vaccinatie kunnen krijgen.
Tot er een voldoende niveau van immuniteit en zekerheid is bereikt, mogen de persoonlijke vrijheden – mobiliteit, werk, winkelen, ontspanning enz. – niet per individu worden ingeperkt of onder druk komen. Zo niet staat de poort open voor discriminatie, stigmatisatie, ongelijkheid, fraude en gebruik van privileges. Zo niet gaan financieel en sociaal kwetsbare groepen – die al meer te lijden krijgen onder de pandemie – bijkomend zware gevolgen ondervinden. De ongelijkheid zal nog toenemen voor mensen in armoede, met een beperkt sociaal netwerk en met minder toegang tot informatie.
Ik kan mij voorstellen dat de druk groot zal zijn om gezond verklaarde mensen economisch actiever te laten zijn, lees: laten winkelen, op locatie werken, reizen, ontspannen. Dergelijke druk zal paradoxaal genoeg de discriminatie en ongelijkheid in persoonlijke vrijheden alleen maar duidelijker maken: sommigen mogen vroeger meer dan anderen.
Ik breek er een lans voor dat experten aan politici en politici aan ons allemaal duidelijk maken dat vaccinatie het belangrijkste maar slechts één van de middelen is om stilaan de pandemie onder controle te krijgen.
Duidelijk maken dat versoepelingen kunnen niet individueel zijn. We are in it together. Vaccinatie kan geen nieuwe individuele rechten doen ontstaan.
Dat moeten m.i. politici nu snel en helder aan de bevolking duidelijk maken.
Dat is waarover de Vlaamse minister van Volksgezondheid heeft geflaterd. Overigens belet er ook niets de nieuwsredactie van Het Journaal zich te informeren bij experten en meer pertinente vragen te stellen over dit onderwerp.
Dit artikel verscheen eerst bij Apache.be op 4 december 2020
Data Oblivion 